Anatomia stawu ramiennego i jego okolicy
Patrząc na bark trzeba widzieć nie tylko staw ramienny jako połączenie głowy kości ramiennej i panewki łopatki, ale również inne połączenia, w których zachodzi ruch – staw barkowo-obojczykowy, mostkowo-obojczykowy, połączenie łopatkowo-żebrowe, a także wszystkie otaczające tkanki miękkie
Zaczynając opis anatomii zacząć należy od struktur kostnych. Ważniejsze elementy bliższego końca kości ramiennej to:
pokryta chrząstką stawową głowa kości ramiennej odgraniczona od reszty kości płytkim wcięciem – szyjką anatomiczną. Bocznie od szyjki kości anatomicznej znajduje się najbardziej wystająca do boku część bliższego końca kości ramiennej – guzek większy (miejsce przyczepu ścięgien rotatorów – ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego łopatki), do przodu guzek mniejszy (miejsce przyczepu ścięgna mięśnia podłopatkowego). Oba guzki oddzielone są od siebie zagłębieniem – jest to tak zwana bruzda międzyguzkowa, w której znajduje się ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia. Bliższa część kości ramiennej przechodzi w trzon kości ramiennej, umowna granica między nimi to szyjka chirurgiczna kości ramiennej. Zagłębienie w poszerzonej, bocznej części łopatki tworzy panewkę stawu ramiennego.
Panewka kostna jest dość płytka, do jej brzegów, wokół, przyczepia się obrąbek stawowy. Jego obecność powoduje pogłębienie panewki, co zapewnia stabilność stawu. Panewka łopatki jest połączona z bliższym końcem kości ramiennej torbą stawową, ograniczającą staw ze wszystkich stron. W torbie stawowej znajdują się pasmowate zgrubienia, nazywane więzadłami panewkowo-ramiennymi, które oprócz obrąbka stawowego spełniają rolę biernych stabilizatorów stawu ramiennego. Wokół stawu na zewnątrz torby stawowej znajdują się otaczające mankietem bliższy koniec kości ramiennej ścięgna tzw. rotatorów – mięśni które zapewniają właściwe ustawienie głowy kości ramiennej w panewce, zapoczątkowują ruch w stawie ramiennym umożliwiając razem z innymi mięśniami w szczególności z dużym i silnym mięśniem naramiennym zginanie, unoszenie i odwodzenie kończyny.
Do mięśni rotatorów zaliczamy mięsień podłopatkowy, mięśnie nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy łopatki, mięsień obły mniejszy.
Ścięgna mięśni rotatorów obejmują dość ściśle głowę kości ramiennej (zwłaszcza od góry, od przodu i tyłu) stąd określane bywają jako pierścień rotatorów (lub mankiet rotatorów). Obracają głową kości ramiennej poruszając się wraz z nią pod mięśniem naramiennym wyrostkiem barkowym łopatki i więzadłem kruczo ramiennym – czyli w tzw. przestrzeni podbarkowej. Te ostatnie struktury oddzielone są od pierścienia rotatorów kaletką podbarkową. Wszystkie te struktury tworzą razem układ określany jako staw podbarkowy (chociaż formalnie nie jest to staw). W stawie ramiennym zachodzi tylko część ruchu barku jako całości – dla przykładu odwodzenie w barku jako całości możliwe jest do 180 stopni, ale tylko do 90 stopni w stawie ramiennym, reszta ruchu zachodzi w stawie barkowo obojczykowym (około 30 stopni) i mostkowo-obojczykowym oraz połączeniu łopatkowo żebrowym (60 stopni).
Z punktu widzenia spotykanych patologii należy wspomnieć również o budowie pozostałych połączeń w okolicy barku.
Staw barkowo-obojczykowy tworzą barkowy koniec obojczyka i powierzchnia stawowa na wyrostku barkowym łopatki. Ich powierzchnie stawowe nie kontaktują się jednak ze sobą bezpośrednio, oddziela je chrzęstny krążek stawowy. Końce stawowe łączy torba stawowa. W jej obrębie można wyróżnić zgrubienia, a w szczególności więzadła obojczykowo-barkowe górne, które jednak nie grają kluczowej roli w zapewnieniu stabilności stawu. Ważniejsze są więzadła kruczo-obojczykowe, łączące obojczyk z wystającym ku przodowi fragmentem łopatki wyrostkiem kruczym. Staw mostkowo-obojczykowy tworzy wydrążenie stawowe na powierzchni mostka i mostkowy koniec obojczyka. W tym stawie, podobnie jak w stawie barkowo-obojczykowym, również znajduje się krążek stawowy. Łopatka i powierzchnia żeber nie tworzą stawu. Łopatka jest utrzymywana w swym położeniu przez przyczepiające się do niej mięśnie (oraz dzięki połączeniu z obojczykiem). Pomiędzy łopatką i powierzchnią żeber znajduje się kaletka. Jej obecność ułatwia swobodne przesuwanie się łopatki. Wśród mięśni poruszających barkiem, oprócz rotatorów i mięśnia naramiennego, wymienić należy przyczepiające się do kości ramiennej mięsień piersiowy większy, mięsień najszerszy grzbietu, mięsień obły większy, mięśnie poruszające łopatką: mięsień czworoboczny, mięśnie równoległoboczne, mięsień dźwigacz łopatki.
Wśród ważnych tkanek miękkich należy wymienić jeszcze nerwy i naczynia. Nerwy tworzone są przez włókna nerwowe pochodzące od korzeni nerwowych nerwów rdzeniowych, które wychodzą z szyjnego odcinka kręgosłupa. Na wysokości szyi tworzą one tzw. splot ramienny. Dalej struktury nerwowe przebiegają pod obojczykiem w kierunku pachy. Na tym poziomie od splotu ramiennego odchodzą ważne nerwy: nerw nadłopatkowy zaopatrujący ruchowo część mięśni rotatorów i czuciowo skórę w tylno- górnej części barku, nerw pachowy zaopatrujący czuciowo okolicę bocznej części barku i mięsień naramienny, nerwy zaopatrujące dalszą część kończyny : łokciowy, promieniowy, pośrodkowy.
Najważniejszym naczyniem tętniczym jest tętnica pachowa przechodząca w tętnicę ramienną. Towarzyszą jej naczynia żylne o analogicznych nazwach.
Przyczyn bólu barku jest bardzo wiele. Od urazów mechanicznych i przeciążeniowych w wyniku uprawiania sportu, poprzez nagłe dźwignięcie ciężkich przedmiotów, aż do niewłaściwej postawy ciała i siedzącego trybu życia, które osłabiają mięśnie.
Najczęstsze metody leczenia schorzeń i urazów barku
- artroskopowa rekonstrukcja pierścienia rotatorów,
- artroskopowa rekonstrukcja obrąbka stawowego,
lub inne sposoby leczenia niestabilności (np. operacja Latarjet),
- leczenie konfliktu podabarkowego: artroskopowa dekompresja przestrzeni podbarkowej,
- leczenie zwichnięć stawu ramiennego i złamań okołostawowych,
- leczenie zwichnięć stawu barkowo-obojczykowego i mostkowo-obojczykowego,
- leczenie złamań obojczyka.